Yunanistan’ın barışçı bir dış politika uygulaması gerektiğini savunan "Uluslararası Barış ve Huzur Komitesi"´ni kurar. Komite, 21 Nisan 1963’te Yunanistan’ın nükleer silahlanma yarışında bir piyon olarak kullanılmasını protesto etmek amacıyla bir yürüyüş düzenler. Bu eylem sadece Yunanistan’da değil tüm dünyada ses getirirken, elinde barış pankartıyla yürüyüşe destek veren Lambrakis dışında, eyleme katılan herkes tutuklanır (tutuklananlar arasında Mikis Theodorakis de vardır)... Milletvekili olduğu için dokunulmazlığı olan Lambrakis, pankartıyla tek başına Atina’da meclise kadar yürüyüşünü tamamlar tamamlamasına ancak, yürüyüşünün sonuna doğru polis Lambrakis’e de müdahale eder. Devamlı ölümle tehdit edilmesine rağmen demokrasi mücadelesinden vazgeçmeyen Lambrakis, Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ve NATO’nun soğuk savaş politikalarına karşı çıkarak, Yunan Devleti'nin baskıcı ve antidemokratik politikalarını cesurca eleştirerek, kendisini yavaş yavaş devletin karanlık güçlerinin hedefi haline getirmektedir...Grigoris Lambrakis, 22 Mayıs 1963’de Yunanistan’ın Selanik şehrinde, ABD’nin Yunanistan’a nükleer füze yerleştirmesi aleyhine yaptığı konuşmanın ardından, aşırı sağ görüşlü iki kişinin saldırısı sonucu ağır yaralanır ve beş gün sonra hayatını kaybeder. Olay, polislerin gözleri önünde gerçekleşmiştir lakin polis duruma katillerden biri Lambrakis’i dinlemek üzere toplanan vatandaşlarca yakalanınca müdahale etmiştir; daha evvel değil.
Ölümünün ertesi günü başkent Atina’da yaklaşık yarım milyon kişinin katılımı ve “Lambrakis Yaşıyor” ("Z" yani Zei = İngilizce "´He´ Lives" = Türkçe "´O´ yaşıyor") sloganlarıyla Lambrakis’e görkemli bir cenaze töreni yapılır. Lambrakis, giderek Yunanistan'da özgürlüğü ve demokrasiyi savunan her kesimden insanın temsilcisi haline dönüşür.
Soruşturmayı yürüten savcı Christos Sartzetakis (ki ileride Yunanistan Cumhurbaşkanı olacaktır) deyim yerindeyse, çetin ceviz olduğu için, Yunan Devleti'nin karanlık güçleri tarafından örtbas edilmesi istenen her noktayı, açığa çıkartır. Lambrakis’in, polis şefinin yönlendirmesiyle, komünistleri toplumun hastaları, kendilerini de toplumun sağlıklı unsurları olarak gören aşırı sağcı olan Kralcı Hristiyan Örgütü’nün (CROC) komplosuyla saldırıya uğradığı gözler önüne serilir. Sorumlular tek tek yargı önüne çıkarılır ama gelin görün ki, 1967’deki Albaylar Cuntası ile soruşturmayı yöneten Christos Sartzetakis hapse girecek, Lambrakis’in partili yoldaşları da ya sürülecek ya da kazara öleceklerdir. Bu cunta ve uzantıları ta 1974'te Türkiye'nin Kıbrıs'a Barış Harekatı yapmasına dek kalacaktır...Vassilis Vassilikos, Grigoris Lambrakis’in hayatını ve öldürülmesini “Z” adlı politik romanıyla ölümsüzleştirir. Yunan asıllı Fransız yönetmen Costa-Gavras da (Konstantinos Gavras), Vassilis Vassilikos’un romanını, Jorge Semprún ile birlikte sinemaya uyarlar ve 1969’da, kendisine uluslararası başarı sağlayacak Z / Ölümsüz filmini çeker. Z şu sözlerle başlamaktadır: "Gerçek kişiler ve olaylarla herhangi bir benzerlik tesadüfi değildir. Herşey kasıtlıdır.”
Filmin hangi ülke, hangi kentte geçtiği tam olarak hiçbir zaman belirtilmez. Gene de bir şekilde biliriz ki, anlatılanlar, 1963 yılında Yunanistan’da öldürülen sol görüşlü Yunan milletvekili Grigoris Lambrakis’in suikastinin perde arkasındaki olaylardır ! Costa-Gavras'ın birlikte çalışmaktan her zaman hoşlandığı Yves Montand, Grigoris Lambrakis’i, sevdiğim oyuncu ve bence öncelikle "Konformist" demek olan Jean-Louis Trintignant ise gözüpek soruşturma savcısını canlandırmıştır. Trintignant bu rolüyle Cannes Film Festivali'nde en iyi erkek oyuncu ödülünü alır. İki küsür saatlik Z , kanımca politik sinemanın köşetaşlarından birisi. Kitabı okumadım ama oldukça iyi bir uyarlama olduğu izlenimini veriyor film. Filmin kurgusu çok başarılı ve elbette Mikis Theodorakis’in müzikleri muhteşem. Hiç tereddütsüz diyebilirim ki müzikleriyle bütünleşmiş filmlerden Z .
Yunanistan’da askeri darbenin arkasından yasaklananlar jenerik öncesinde ekranda kayarken son kare tüm olanların da özeti gibidir:
``...
ve....
Z harfi (Yunan alfabesinde ’Z’ harfi yani "Zei", ‘ölümsüz’ ve ‘O yaşıyor’ anlamına geliyor)...´´
Edinin, izleyin, eğer meraklıysanız ve yapıyorsanız sinema arşivinize mutlaka katın !
