25 Ağustos 2014 Pazartesi

Obchod na korze

Slovak yönetmen Ján Kadár ve Çek yönetmen Elmar Klos’un onyedi yıllık işbirlikteliklerinin en önemli filmlerinden olan 1965 yapımı Obchod na korze / The Shop on Main Street / Ana Caddedeki Dükkan filminin çekimleri Doğu Slovakya’da Sabinov kasabasında tamamlanmış. Ladislav Grosman’ın aynı adlı romanından yazar ve yönetmenlerle birlikte senaryosu kotarılan Obchod na korze filmi, izleyicilerini 1942 yılının Nazi Almanyası işgalindeki Çekoslavakya’ya götürüyor. Yahudi soykırımına farklı bir açıdan yaklaşan film, 1966 yılında “en iyi yabancı film Oscar”’ını almış. Filmin çekildiği zamanda Çekoslovakya olan ülkeden, malumunuz, sonradan Slovakya ve Çek Cumhuriyeti olarak 2 ayrı ülke oluşturuldu. Obchod na korze / The Shop on Main Street / Ana Caddedeki Dükkan filmi her ne kadar Slovakya ve Çek Cumhuriyeti arasında çekişmelere sebep olmuş olsa da filmin Slovak filmi olarak kayıtlarda yer aldığını belirteyim hemen.
Nazi işgali altındaki Çekoslovakya'da işbirlikçi yerel faşist liderler, Naziler'in Yahudiler üzerine olan katı uygulamalarını sorgusuz sualsiz kasabadaki Yahudi komşuları üzerinde uygulamaya başlarlar. Yahudiler ve Yahudi dostları olanlar yakın takibe alınıp, bir nevi göz hapsinde tutulurlar. Yahudiler'in sahibi olduğu dükkanlar, işletmeler “arileştirme” politikası kapsamında sahiplerinin elinden alınarak yavaş yavaş ari (aryan) olan kasaba sakinlerinin denetimi altına verilir.
Görevlendirilenler dükkanlarda duracak, tüm kazanılan parayı alacak ve olanı biteni kontrol edeceklerdir. Kasabanın ana caddesinde, yaşlı dul bir kadın olan Rozalia Lautmannová'ya ait olan küçük tuhafiye dükkanının denetimi için de kasabanın yoksul marangozu Tono Brtko görevlendirilir. Tono Brtko ve karısı tuhafiye dükkanından gelecek paralarla zenginleşeceklerini umut ederler. Ancak Tono dükkana gidip gelmeye başlayınca, raflarda duran kutuların içlerinin savaş yüzünden çoktan boşalmış olduğunu görecektir.
Az işiten ve olup bitenleri anlayamamanın verdiği şaşkınlık içindeki yaşlı kadın ile çok fazla politikaya bulaşmayan, aslında gerçeğin farkında olan ama vurdumduymazlıkla olanlara yaklaşıp, faşist yönetimin maşası olan Tono arasında şahane tuhafiye dükkanında tuhaf bir ilişki başlayacak, Tono yaşlı kadını tanıdıkça kendisini farklı bir çatışmanın içinde bulacaktır.
Yaşlı kadın dışarıda olan bitenden habersiz kendi saf dünyası içinde yaşamaya devam ederken, Tono olabildiğince dükkanda O'na yardım etmeye çalışacak ve yaşlı kadının eski mobilyalarını onaracaktır. Faşist yönetim son keskin adım olan, Yahudiler'i trenlere doldurup kamplara gönderme eylemine giriştiğinde Tono’nun nasıl davranacağı konusunda en az Tono kadar siz de geriliyorsunuz ve nefesinizi tutarak izliyorsunuz dükkanın hemen dışında Yahudiler sıraya konulmuş götürülmeyi beklerken eşzamanlı olarak küçücük tuhafiye dükkanı içinde Rozalia ve Tono arasında gerçekleşen filmin en vurucu sahnelerini.
İzlediğim onca Yahudi soykırımı üzerine yapılmış olan Amerikan filmlerinden çok farklı bir boyutta Obchod na korze / The Shop on Main Street / Ana Caddedeki Dükkan filmi. Sıradan bir kasabada sıradan kasaba sakinlerinin faşist düzenle birlikte nasıl evrimleştiklerini izlerken, yaşlı kadın ve Tono arasındaki diyaloglar ve gerçeküstü sahneler sizi alıp başka bir Dünya’ya taşıyor.

Filmle ilgili son notum Rozalia Lautmannová'nın keyifle gramofonda dinlediği "Tumba" şarkısına ilişkin olacak. Kocasının sevdiği aşk şarkısını, az duyan kulaklarıyla ancak gramofonun içine girerek duyup eşlik eden Rozalia'nın sahneleri muhteşemdi.

Bu arada, "tuhafiye" ne hoş bir sözcük değil mi?