20. yüzyıl Polonya halkı (Lehler) için çok büyük acılar ve yıkımlar getirmiş bir yüzyıl. Önce Naziler tarafından bütünüyle yokedilmeye mahkum edildiler. Ardından Sovyet işgalini yaşadılar ve daha sonra da totaliter bir yönetimin uzun yıllar sürecek baskısına karşı ayakta durmaya çalıştılar. Leh sineması tüm bu yıkımlara karşı Lehlerin sadece sığınaklarından biri olmamış aynı zamanda olanı biteni bize aktaran en büyük anlatıcı da olmuştur. Leh sinemasının ustalarından Andrzej Wajda da Polonya'da sinemasal mücadelenin en büyük ustalarından, yaratıcılarından biridir.
Dün akşam izlediğimiz Wajda'nın 1956 yapımı Kanal / Canal / Kanal isimli filmi aslında II. Dünya Savaşı üzerine üçleme olarak gerçekleştirdiği filmlerden ikincisi. Üçleme, 1955 yapımı Pokolenie / A Generation / Bir Kuşak filmi ile başlayıp 1958 yapımı Popiol i Diament /Ashes And Diamonds / Küller ve Elmaslar sona eriyor. Kanal II. Dünya savaşı sırasında Armia Krajowa / The Polish Underground Resistance Army / Polonya Direniş Ordusu'ndan 43 direnişçinin Varşova kanalizasyonlarındaki son saatlerini anlatıyor. Hayli karanlık, hayli karamsar, hayli dramatik ama bir o kadar da onurlu bir direniştir ekranlara yansıyan. Senaryoyu yazan Jerzy Stefan Stawinski 1939'dan itibaren savaşa katılmış bir vatansever. 1944'teki Varşova Direnişindeki bize anlatılan olayları da kanalizasyon kanallarında bizzat yaşamış biri. Öykü 63 günlük Varşova Direnişinin son haftasını bize aktarıyor. Naziler karşısında şehir merkezine gidebilmek için bir avuç direnişçinin Varşova kanalizasyonlarında ümitsizce çabalamalarını, karanlıkta labirent gibi olan kanallarda parçalanmalarını, psikolojik bozukluklarını, kaybolmalarını ve metan gazına maruz kalmalarını kalbiniz sıkışarak izliyorsunuz. Günışığına ulaşabilen tek tük direnişçinin sevincinin Almanlar tarafından ele geçirilmeleriyle nasıl sona erdiğine tüyleriniz ürpererek üzülüyorsunuz.
Andrzej Wajda resmi websitesinde (www.wajda.pl) kendisine ilk önemli başarıyı kazandırmış olan Kanal filmini gerçekleştirirken ve gerçekleştirdikten sonra yaşadıklarını, filme karşı oluşan tepkileri oldukça yalın bir dille aktarıyor. Wajda'nın websitesinde yer alan ve Varşova Direnişi sırasında Jozef Szczepanski isimli askerin yazdığı hüzünlü dizelerle Kanal filmi ile ilgili notumu sonlandırıyorum.
"...
We are waiting...
We are waiting for you, red plague,
To deliver us from black death,
To be our land once torn and quartered
Salvation met with horror ...
You cannot harm us! The choice is yours,
You can help us, you can deliver us
Or still delay and leave us to die...
Death is not terrible; we know how to die.
But know this: from our tombstones
A victorious new Poland will be born
And you will not walk this land
You red ruler of bestial forces!"
Jozef Szczepanski
