Hayat; bu kez, bir Pazar akşamüzerinde, deniz kıyısında, artık yakmayan güneşin altında, Alev Alatlı'nın Hollywood'u Kapattığım Gün kitabını bitirmek ve seyrettiklerinin bilinçli izlenmesi gerektiğinin ayırdına bir kez daha varmaktı.
Zafer Türküsü
Yaşamaz ölümü göze almayan,
Zafer göz yummadan koşana gider.
Bayrağa kanının alı çalmayanın,
Gözyaşı boşana boşana gider.
Kazanmak istersen sen de zaferi,
Gürleyen sesinle doldur gökleri.
Zafer dedikleri kahraman peri,
Susandan kaçar da coşana gider.
Bu yolda herkes bir, ey delikanlı!
Diriler şerefli, ölüler şanlı.
Yurt için dövüşen başı dumanlı,
Her zaman bu şandan, o şana gider.
Faruk Nafiz ÇAMLIBEL
Gerçeküstücülüğün (sürrealizm) isim babası Fransız şair Guillaume Apollinaire'in doğumgünü bugün. Yukarıdaki kaligram (“Mon coeur pareil à une flamme renversée.”) Paris'te Père-Lachaise Mezarlığı'ndaki mezarının üzerine oyuludur.
Ünlü Rus Şair Arseni Tarkovski’nin oğlu olan Andrey Tarkovski’nin sinematografik dilinde en önemli sözcüktür “şiir”. "Şiirsel sinema” akımının yaratıcısı olan Tarkovski’yi şiirle buluşturan salt babasının şiirleri değil. Tarkovski çok küçük yaşlardan itibaren Japon “Haiku” şiirine de merak salmış. Sinemaya ve genel olarak hayata olan bakış açısını anlattığı “Mühürlenmiş Zaman”* adlı kitabında şiir ile sinema arasındaki bağı şöyle aktarıyor Tarkovski: “Sinemada beni çeken, alışılmamış şiirsel bağlantılar, şiirselliğin mantığıdır. Ben sinemanın hayata olabildiğince yakın olmasından vazgeçemiyorum. Başka türlü yaşamın asıl güzelliliklerini hiçbir şekilde algılayamayacağımıza inanıyorum…Düşüncelerin oluşumu ve gelişimi belli yasaları izler ve bunu ifade edebilmek için de mantıklı ve spekülatif yapılardan farklılığını açıkça gösteren biçimler gerekir. Kanımca, şiirsel mantık, hem düşünce geliştirmenin yasalarına hem de genel olarak yaşamın yasalarına klasik dramatürjinin mantığından çok daha yakındır. Fakat klasik dram, yıllardır, dramatik çatışmaları ifade edebilmenin yegane örneği olarak gösterilmiştir.” Bu sözlerle Tarkovski sinemada şiirselliğin izinden gittiğini belirtmiş ve “alışılmamış şiirsel bağlantılar” mottosuyla yarattığı şiirsel sinemasının kodlarını okumayı izleyicisine bırakmış. 
Pazar günü Andrey Tarkovski'nin 1975 yapımı Zerkalo (Зеркало) / The Mirror / Ayna isimli, kendi yaşam öyküsünden izler barındıran filmini izledik. Tarkovski, "Ayna"da yansıma olgusuna dayanarak çocukluk ve ilk gençlik yıllarını, bilinçaltı gezintilerini ve düşlerini aktarmış son derece dingin kamerasıyla. Andrey Tarkovski'nin, babası Arseni Tarkovski’nin (ki savaş zamanında evi terk eden babasının yönetmenin yaşamında ve filmlerinde büyük etkisi olduğu bu filmde oldukça dorukta) şiirleriyle bezediği "Ayna" filmi, şiirlerin de yarattığı büyü ile olsa gerek müthiş derin, yer yer zor bir film. İzleyicileri tıpkı Arseni Tarkovski'nin dizelerinde olduğu gibi “aynanın ötesindeki ülkeye” doğru yolculuğa çıkarmakta: “Buluşmalarımızın her anını"Ayna"da ölüme yakın duran bir ruh hali içindeki bir adamın (ki hiç görmüyor sadece sesini duyuyoruz filmde) çoğu zaman kendisinin de içinde kaybolduğu anıları eşliğinde çocukluk ve ilk gençlik yıllarına dönüyoruz. Eski karısını ve annesini aynı kadın olarak düşlüyor adam. Adamın annesiyle telefonda konuştuğu sırada 1935 yılından söz ediliyor. Bu babalarının kendilerini terk ettiği ve kaldıkları çiftlik evinin karşısındaki evin yandığı yıl. Bu sözü edilen 1935 yılı dışında film genel olarak zamansız gibi ama oldukça hoş göndermeler, görüntüler aracılığıyla filmde sıçrama yapılan zamanları da tahmin edebiliyoruz. Örneğin Tarkovski'nin 1966 yapımı 15. yüzyıl Rus ressam Andrey Rublyov / Andrei Rublev'in hayat hikayesini anlattığı filmin afişi var duvarda. Ya da annenin matbaada çalıştığı zamanlarda baskıya girmiş bir metni panik halinde koşuşturarak kontrol etmeye gittiği sahne var. Burada aslında ne kastedildiğini filmin izledikten hemen sonra ilgili bölümü okuduğum İsmail Ertürk'ün Perde’li Düşünceler: Yönetmenler ve İzlekler Işığında Sinema** kitabından öğreniyorum. Joseph Stalin’in adının Pravda’da bir baskı hatası sonucu Sralin (sıçmış adam) diye geçmesi, bunun üzerine Stalin’in baskı makineleri ve basımevi çalışanlarını tutuklatıp Gulag’a göndermesi olayına annenin metin kontrolü için matbaaya koşuşturması ile gönderme yapılmış. Ayrıca çocuk çiftliğin yanışını seyrederken kamera, çocuğun gözlerinde yansıyan alevlerden İspanya'ya iç savaş görüntülerine, daha sonra 2.Dünya Savaşı ile Nagazaki'ye atılan atom bombası görüntülerine oradan Çin’e ve Andrey Tarkovski'nin de katılmış olduğu savaş için çocukların özel yetiştirildiği kamplardaki görüntüleri dolaşıyor.
Bir mucize gibi coşkuyla kutlardık
Yeryüzünde yalnız biz vardık
Sen bir kuş kanadından daha hafif ve inceydin
Bir hayal gibi, merdivenleri uçarak
Yağmurlarla ıslanmış
Leylakların arasından geçirip,
Aynanın ötesindeki ülkene götürürdün beni."
Arseni Tarkovski
*Agora Kitaplığı, 2008
**Yapı Kredi Yayınları, 2008
Moon River şarkısı bir yana Breakfast at Tiffany's filmini benim için farklı kılan noktalardan diğeri içinde Orangey isimli (filmdeki ismiyle sadece "cat") kedinin de olmasıdır. "İçinden kediler geçen filmler" arşivimde Breakfast at Tiffany's filmi, bu kedinin duru güzelliği ve asil tavırlarından olsa gerek, her zaman apayrı bir yerdedir.
Film arşivi oluşturmaya başladığımızdan beri, sinema salonlarına az gider olduk. Elbette sinema salonlarının keyfi değişilmez ama evde dilediğimiz zaman durdurup izleme, üzerinde anında tartışma, konuşma lüksüyle film izlemek de bir başka. Dün akşam Fransız "Yeni Dalga" yönetmenlerinden Claude Chabrol'un 1999 yapımı Au coeur du mensonge / The Color of Lies / filmini izlemeye karar verdiğimizde, biraz da televizyondaki Okan Bayülgen'in sunduğu "Senin Hikayen" programında izlediğimiz Metin Akpınar'ın etkisiyle olsa gerek, eski sinema salonlarından söz açıldı. Nişantaşı'ndaki Konak Sineması ve Harbiye'deki As Sineması yok artık; maalesef Elmadağ'daki Şan Tiyatrosu da... Konak ve As sinemalarında izlemiş olduğum iki film (nedense izlemiş olduğum başka filmler değil, salt bu iki film) aklımın bir köşesine yerleşmişler sımsıkı. Filmlerden Konak Sineması'nda izlemiş olduğum Vittorio De Sica'nın 1970 yapımı I girasoli / Sunflower isimli filmi. Güneş Çiçekleri diye oynatılmış film ülkemizde. As Sineması'nda izlemiş olduğum filmse, başrolünde Yul Brynner'ın oynadığı, Henri Verneuil'in 1973 yapımı Le Serpent/ Nightflight from Moscow / Yılan isimli filmi. Filmlerle ilgili çok ayrıntı kalmamış aklımda... Ancak Konak ve As Sinemaları'nı anımsatmaları bile yeterli benim için. Sevgili(m) kocam da özellikle doğma büyüme Nişantaşı Dükalığı vatandaşı olduğu için, en çok Konak Sineması'na gitmiş gençliğinde. Daha sonraysa As ve Kent ile Site sinemalarına... Bir de çok daha küçükken şimdiki "Mıstık Parkı" yerinde bir açık hava sineması varmış... İlkyaz başları ve sonbahar öncesi birkaç kez ailesi ile gittiğini / götürüldüğünü anımsıyormuş sevgili(m) kocam. Benim anımsadığım yazlık sinema ise Kadıköy'deydi sanırım. Çocuktum, yaz tatilinde İstanbul'a gelmiştik ve açık hava sinemasına dayım götürmüştü bizi. İzlediğimiz film Fatma Girik ve Tugay Toksöz'ün başrolleri paylaştığı Orhan Elmas'ın 1969 yapımı Boş Beşik filmiydi. Her zaman yinelediğim gibi; "olmadık imgeler, olmadık imgelere çağrışım yapabiliyor!"
"Genç Japon sineması yabancı sinemalardan, Fransız ve İtalyan sinemasından pek etkileniyor. Bu var olan bir tehlike. Büyük bir tehlike hatta. Size eğlenceli bir örnek vereceğim. Japonya’daki aşk ilişkileri, Fransa ya da İtalya’dakilerin aynı olmaktan çok uzaktır. Oysa genç sinemacılar batı filmlerinde gördüklerini aşağılık bir şekilde kopya ediyorlar. Seyirciler de bu filmlere gerçek yaşamlarında öykünüyorlar. Oldukça gülünç bu. Teshigahara gibi bir adam bile bu yönsemeye karşı koyamadı. Ben işe başlarken çok sağlam bir Japon kültürü (sanat, edebiyat, tiyatro, özellikle nô) temeline sahiptim. Yabancı sinemadan bu Japon temeli üzerine etkilenmiştim. Bu da bana yabancı etkisini, Japon geleneklerini hiç unutmaksızın değerlendirmemi, bana en iyi gelenini, en uygun düşenini soğurmamı sağladı. Bugünün genç yönetmenleri, doğrudan doğruya Japon olan bu kültür temelinden tamamıyle yoksundurlar. Oysa, bana göre, kişisel bir yapıt meydana getirmekte en önemli şey budur. Kendinde bu kültür temelini taşımak. Kök salmış olmak." demiş Akira Kurosawa.*
Hoş bir peri masalı tadında olan Akira Kurosawa'nın Saklı Kale'si 16. yüzyıl Japonyasında geçiyor. Prenses Yuki, Akizuki krallığını yeniden toparlayabilmek için odunların içine gizlenmiş altınlarla düşman hatlarının içinden geçmek zorunda. Kendisine yenilmez savaşçı olarak tanınan cesur General Rokurota Makabe eşlik ediyor. 
Kurosawa'nın gözde oyuncularından Toshirô Mifune General Rokurota Makabe rolünde ve bence oyunculuğunun zirvesinde olduğu rollerden biri olmuş bu güçlü, vefalı, sadık ve asil general rolü. Asil Prenses ve güçlü koruması General'in sıradan iki köylüyle başlayan (daha sonra kurtardıkları köylü kızını da ekleyince beş kişi olarak devam ediyorlar yola) kaçış macerası sınıfsal olarak farklı bakışların yaşadıkları, izlenimleriyle izleyiciye aksettiriyor. Bir yanda asil Prenses'in kendisini gizlemek için sıradan bir köylü gibi davranırken halkının içinde olduğu şartlara kendi gözleriyle tanık olması ve hayatın gerçekleriyle karşılaşması, diğer yandan iki köylü aracılığıyla temel gereksinimleri (beslenme, barınma, seks) giderilen halkın "bana dokunmayan yılan bin yaşasın" mottosuyla hareket etmesi.
Film kahramanlarının katıldıkları Ateş Festivali dans sahneleri ve ateş dansı ile Prenses Yuki'nin esir düştükleri zamanda da ayrıca söylediği şarkının sözleri çok anlamlı. "Düşün, göreceksin ki... Dünya karanlık ve boş bir yer..."
Akira Kurosawa'nın 1949 yapımı Shizukanaru ketto / The Quiet Duel / Sessiz Düello çok fazla tanınmış bir filmi değil ama hayli yürek burkan bir konuyu ucuz bir melodram haline sokmadan bize aktarmış olduğu için Japon ustanın kayda değer bir filmi. Ana kahraman Dr. Kyoji Fujisaki (Kurosawa'nın gözde oyuncularından Toshirô Mifune üstleniyor bu rolü) 1944 yılında cephelerden birinde kurulmuş çadır hastanesinde ağır yaralı bir askeri ameliyat ederken aletleri daha iyi tutabilsin diye eldivenlerini çıkarır ve ameliyat sırasında parmağını keser. Eldivensiz olarak ameliyatına devam ettiği hastadan bu kesik sebebiyle frengi (sifilis) hastalığını kapar. Yaralı askeri kurtarmış ama kendisini 'kirli' frengi hastalığına bulaştırmıştır. Savaş sürdüğü için ilaç yoksunluğunda tedavisini gerektiği kadar yapamaz ve iyileşemez. Savaştan sonra eve döndüğünde babasıyla beraber kendi doğum kliniklerinde çalışmaya başlar ve düzenli olarak hastalığıyla ilgili iğne tedavisine başlar. Ancak 6 yıllık çok sevdiği nişanlısına frengi olduğunu söyleyemez ve O kendisine bir hayat kurabilsin diye ayrılmak istediğini belirtir.
Hastanenin penceresinden gördüğümüz demir parmaklıklardaki ağaç dallarından mevsimlerin dolayısıyla zamanın geçişini izlettirir bize Kurosawa. Doktor Kyoji'nin ahlaki ikilemini, tüm duygularını bastırmasını, hastalığı yüzünden kendisini giderek diğer insanlardan ayrıştırmasını, savaşın bir insanın yaşamını nasıl değiştirebileceğini siyah-beyaz çekimlerin muhteşem duruluğuyla soluksuz izleriz.
Yazar Gabriel Garcia Marquez Ekim 1990'da Akira Kurosawa ile "Ağustos'ta Rapsodi" filminin çekimlerinde, Tokyo'da yaklaşık 6 saat süren bir söyleşi yapar. 23 Haziran 1991'de Los Angeles Times'da bu söyleşi yayınlanır. Marquez söyleşinin bir yerinde; "kimse kimseyi öldürüyor mu?" sorusunu yöneltir. Kurosawa şöyle yanıtlar: “Film Nagazaki'ye atom bombasının atılmasını yaşamış ve hayatta kalmış bir kadının torunlarının kendisini ziyareti ile ilgili. Bu filmi çekerken, insanları şoka sürükleyici ve katlanılamayacak olduğu kesin olan gerçeklikte sahnelere hiç girişmedim.... Halen o bombalama gününü hatırlıyorum ve o korkunç olayın gerçek dünyada yaşandığına inanamıyorum. Ama en kötü yanı Japonların o olayı artık unutmayı tercih etmeleri...” "Peki" der Marquez "bu hafıza kaybının Japonlar için gerekçesi ve anlamı nedir?" Kurosawa'nın yanıtı Ağustos'ta Rapsodi filminin bombalara karşı verilmiş narin ama dokunaklı duruşu gibidir: "Japonlar bu konuda açıkça konuşmayı tercih etmiyorlar. Özellikle siyasiler Amerika Birleşik Devletleri korkusuyla sessiz kalmışlar. Hiroşima ve Nagazaki'ye atom bombası atılması kararını veren Amerikan Başkanı Hary Truman'ın 'bu bombalar savaşın sona ermesini çabuklaştırmak içindir' açıklamasını kabullenmişler. Yine de, bizim için, savaş devam ediyor. Hiroşima ve Nagazaki için yayınlanan resmi ölüm kayıt sayısı 230.000 idi. Oysa yarım milyondan fazla insan ölmüştü. Şimdi, 45 yıl sonra bile Atom Bombası Hastanesi'nde ölmeyi bekleyen radyasyon etkilerine maruz kalmış 2700 hasta var. Diğer bir deyişle atom bombası hala Japonları öldürmeye devam ediyor."
Akira Kurosawa'nın 1952 yapımı Ikiru / To Live / Yaşamak filmi en yavaş ve sıkıcı bulduğum filmi oldu büyük ustanın. Çok klişe bir konuyu inanılmaz iyi işlemiş Kurosawa ama yine de filmi sevemediğim gerçeğini değiştirmiyor bu durum. 
"Sen hiç bir şey görmedin Hiroşima'da" diye başlar Alain Resnais'in atom bombasının Hiroşima'ya atılmasından tam 14 yıl sonra 1959'da çektiği Hiroshima, Mon Amour / Hiroshima, My Love / Hiroşima, Sevgilim filmi. 
"Her şeyi gördüm. Her şeyi." der kadın erkeğe...Küçük Sevinçler Bulmalıyım
Bir zamanlar yüreğim
Sonsuz Bir sevinçle çarparken
Deli gibi
Ne hayaller kurardım
Dolaşırdım bulutlarla birlikte
Konuşurdum dünyanın gözleriyle
Bitmez tükenmez sanırdım sevgilerim!
Avuçlarımdaydı dünya!
Avuçlarımdaydı dünya!
Gördüm!
Kaçıverdi avuçlarımdan dünya
Sevgilerim çorak çöllerde kayboldu
Gözyaşları ve acınası bir yüz kaldı
Bana
Şimdi küçük sevinçler bulmalıyım
Bir cümle...
Bir insan...
Bir dost sıcaklığı
Bir çocuk gülümsemesi gibi
Küçük sevinçler bulmalıyım...
Işıl Özgentürk
Karakterlerin isimlerinin [Jude (Hey! Jude), Lucy (Lucy in the Sky with Diamonds), Max (Maxwell's Silver Hammer), (sexy) Sadie , Jo-jo (Jo-Jo was a man who thought he was a loner), (dear) Prudence, (lovely) Rita, Dr. Robert (Dr. Robert, he's a man you must believe), Mr. Kite (Being for the Benefit of Mr. Kite)...] Beatles şarkılarından fırlamaları çok hoş olmuş filmde... Bu arada umut vaadeden şarkıcı rolüyle Sadie aslında Janis Joplin'i, muhteşem gitarist rolüyle Jo-jo ise Jimi Hendrix'i temsil ediyor filmde. Filmdeki bir diğer gönderme Sadie'nin plak şirketinin logosu olan ve Jude tarafından tasarlanan çilek ile Beatles'ın "Apple Corps" şirketine olmuş. Jude yani Jim Sturgess'ın "Var mı öykümü dinleyecek birisi?" diyerek gerçekten etkileyici sesiyle sizi yakalayan "Girl" şarkısı ile başlayan film, "All You Need is Love" ile sonlanıyor. Yazılar akarken U2'nun solisti Bono'nun yorumuyla "Lucy in the Sky with Diamonds" şarkısı giriyor. Filmin içinde Bono'nun yorumladığı ayrı bir şarkı daha var; ki benim sevdiğim Beatles şarkılarından biridir: "I am the Walrus". Bu arada İngiliz komedyen Eddie Izzard inanılmaz bir Mr. Kite olmuş filmde ve "Being for the Benefit of Mr. Kite" şarkısı filmin en "psychedelic" şarkılarından biri olarak hem yorumu hem de görselliğiyle dikkat çekiyor. Ünlü İngiliz rock/blues şarkıcısı Joe Cocker da çılgın hippi olarak karşımıza çıkıyor filmde ve "Come Together" şarkısını yorumluyor.
Across the Universe yer yer Hair ve The Wall filmlerini de anımsatmasına anımsatıyor ama o filmler kadar keskin mesaj vermek yerine kendi bütünlüğündeki içtenliğiyle 1960'ların sevgi, barış dolu mesajlarını Beatles şarkılarıyla hoş bir aşk öyküsü kurgusunda izleyiciye aktarıyor. Filmde geçen ya da geçmeyen pek çok Beatles şarkısını anımsatıp, pek çok küçük sevinçler buldurttuğu için olsa gerek filmi ayrıca sevdim!Across The Universe
Words are flowing out like endless rain into a paper cup,
They slither wildly as they slip away across the universe
Pools of sorrow, waves of joy are drifting through my opened mind,
Possessing and caressing me.
Jai guru deva om
Nothing's gonna change my world,
Nothing's gonna change my world.
Nothing's gonna change my world.
Nothing's gonna change my world.
Images of broken light which dance before me like a million eyes,
They call me on and on across the universe,
Thoughts meander like a restless wind inside a letter box
They tumble blindly as they make their way
Across the universe
Jai guru deva om
Nothing's gonna change my world,
Nothing's gonna change my world.
Nothing's gonna change my world.
Nothing's gonna change my world.
Sounds of laughter shades of earth are ringing
Through my opened views inciting and inviting me
Limitless undying love which shines around me like a
Million suns, it calls me on and on
Across the universe
Jai guru deva om
Nothing's gonna change my world.
Jai guru deva, Jai guru deva
John Lennon ve Paul McCartney
***********
Evren Boyunca
Kelimeler, kağıt kaseye dökülen
sonsuz yağmur gibi uçup gider
Sürtünerek ilerleyip, evren boyunca kayar
Kader sözcükleri sevinç dalgaları berrak zihnimden
beni kucaklayarak öpüp okşayarak sürükler .
Jai guru deva om hiç bir şey dünyamı değiştiremez
Kırılan ışık hayalleri,
Beni tekrar tekrar çağıran bir milyon gözün dansetmesi sanki
Ve evren boyunca düşünceler bir posta kutusunun içindeki
Dinmeyen rüzgar gibi amaçsızca dağılıyor
Evren boyu çizgilerini sürerken bilinçsizce karışıyor
Jai guru deva om hiç bir şey dünyamı değiştiremez
Kahkaha sesleri, gölgeler
Beni tahrik ve davet ederek
Gözlerimin önünde uçuşuyor
Etrafımda parlayan bir milyon güneş gibi
Ölmeyen sonsuz bir aşk, beni evren boyunca tekrar çağırıyor.
Jai guru deva om hiçbir şey yaşamımı değiştiremez
Hiç bir şey dünyamı değiştiremez
Jai guru deva, jai guru deva
John Lennon ve Paul McCartney
Asıl adı Jean-Marie Maurice Scherer olan ve takma adı "Éric Rohmer"i aktör ve yönetmen Erich von Stroheim ile Fu Manchu serisinin yazarı Sax Rohmer'den esinlenerek alan Fransız "Yeni Dalga" akımının köşetaşlarından olan Éric Rohmer en özgün yönetmenlerden birisi.
